Υμηττός: Η ιστορία του βουνού από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα –
Της Έλενας Ντάκουλα –
Εκεί ψηλά, εκεί ψηλά, εκεί ψηλά στον Υμηττό /Υπάρχει, υπάρχει κάποιο μυστικό τραγουδούσε η Νάνα Μούσχουρη για τον μεγαλοπρεπή Υμηττό, σήμα κατατεθέν της Αθήνας μετά την Ακρόπολη, ορατό από κάθε γωνιά της πόλης και άρρηκτα συνδεδεμένο μ’ αυτήν και την ιστορία της.
Υπάρχουν πολλές εκδοχές ως προς την προέλευση του ονόματός του, με μια να υποστηρίζει ότι προέρχεται από την πελασγική λέξη ούμαιτ-του ή ύμητ-του, που σημαίνει «όρος σχηματίζον ευθείαν γραμμήν κυρτούμενον δε κατά τα δύο άκρα ως τόξον χαλαρωμένον» ή από το ούμουτ-του, που σημαίνει «όρος ιερόν». Ενώ μία άλλη αποδίδει την ονομασία στις διαδοχικές παραφθορές της λέξης θύμος (=θυμάρι), μια και ο Υμηττός ήταν γεμάτος θάμνους και φρύγανα μέσα στα οποία ήταν το φημισμένο θυμάρι που έδινε το χαρακτηριστικό άρωμα στο ξακουστό, από την αρχαιότητα, μέλι του βουνού.
Υψώνεται στο ανατολικό όριο του Λεκανοπεδίου, εκτείνεται σε μήκος 23 χλμ. περίπου, ενώ το πλάτος του κυμαίνεται από 4 έως 6 χλμ. με ψηλότερη κορφή τον Εύζωνα, ύψους 1.026 μ. Χωρίζει δε την Αττική «στην περιοχή του πνεύματος και στην περιοχή του οινοπνεύματος», όπως αναφέρει το γνωστό ευφυολόγημα, υπονοώντας το Λεκανοπέδιο της Αθήνας με τον Παρθενώνα και τη πεδιάδα των Μεσογείων με την ονομαστή ρετσίνα.
Παρ’ όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες που το έχουν πληγώσει, παραμένει ένας ορεινός όγκος τεράστιας περιβαλλοντικής αξίας με μεγάλη ποικιλία χλωρίδας και πανίδας, που το καθιστούν σημαντικό βιότοπο της Αττικής, με κορυφαίο υδάτινο στοιχείο τη Λίμνη της Βουλιαγμένης στο νότιο άκρο του.
Ο ήλιος, ανατέλλοντας από την πίσω πλευρά του, τον λούζει με τις κοκκινωπές του ανταύγειες, ενώ την ώρα της δύσης τον βάφει με μενεξεδιά χρώματα, χαρίζοντας στους Αθηναίους πανέμορφες εικόνες και στον συγγραφέα Άγγελο Τερζάκη έμπνευση για τη «Μενεξεδένια Πολιτεία».
Ο Υμηττός, το ιερό βουνό, η κατοικία των θεών στην Αττική, που λατρεύτηκε από θεούς και ανθρώπους από τα αρχαία έως τα νεότερα χρόνια, είναι γεμάτο μύθους, θρύλους και δοξασίες αλλά και πολλά κρυμμένα μυστικά. Ένα απ’ αυτά είναι το περίφημο δρακόσπιτο, στην περιοχή του Βύρωνα, το οποίο θεωρείται ίσως ένα από τα αρχαιότερα κτίσματα της Αττικής. Αποτελείται από τεράστιους ογκόλιθους που σχηματίζουν μία κάπως πυραμιδωτή στέγη και είναι απόλυτα αφομοιωμένο από το περιβάλλον. Τόσο η χρονολογία κατασκευής του όσο και οι κατασκευαστές του εξακολουθούν να παραμένουν άγνωστα και συγκαταλέγονται στα μυστήρια που δεν έχουν διαλευκανθεί.
Ανέκαθεν χρησίμευε ως μετεωρολογικό βαρόμετρο, με τους ανθρώπους να παρατηρούν την κορφή του, ώστε να προβλέψουν τι καιρό θα κάνει. Λόγω όμως της αστάθειας που επικρατούσε εκεί ψηλά, έπεφταν συχνά έξω στις προγνώσεις τους. Ανάλογα με τις εθνότητες που κατοίκησαν ή κατάκτησαν την Αττική, το βουνό έχει λάβει διάφορα προσωνύμια. Για τους Τούρκους ήταν το Ντέλη Νταχ (Τρελοβούνι), για τους Φράγκους το Monte Matto (Tρελό Βουνό) και για τους Ελληνες ο «Τρελός». Και γι’ αυτό τον λόγο παλαιότερα αποκαλούσαν τους Αθηναίους παλαβούς, αφού έμεναν σε μία πόλη «όπου ο ήλιος έβγαινε απ’ τον Τρελό και έδυε στο Δαφνί».
Στα παλιά χρόνια από τον Υμηττό κατέβαιναν χείμαρροι και ποτάμια, με πιο γνωστά τον Ηριδανό και τον Ιλισό, που οι κοίτες τους υπάρχουν ακόμη και τώρα.
Επίσης, υπάρχουν πολλές πηγές, οι οποίες στην αρχαιότητα θεωρούνταν θαυματουργικές και ιαματικές. Μία από αυτές είναι η πηγή της Μονής Καισαριανής, και η «Κύλλου Πήρα» (το σακούλι του κουτσού, στα αρχαία και υποδηλώνει τον Ήφαιστο) που το νερό της ρέει από το σημείο που σήμερα ονομάζεται Καλοπούλα και βρισκόταν κοντά στο ιερό του Ηφαίστου. Πίστευαν ότι το νερό της χάριζε ευτεκνία και λέγεται ότι την είχε επισκεφθεί μέχρι και η βασίλισσα Αμαλία, η οποία δεν μπορούσε να κάνει παιδιά.
Στην αρχαιότητα, στο βουνό υπήρχαν αγάλματα, ιερά και βωμοί θεών, όπως το ιερό του Διός του Υμήττιου, ο βωμός του Όμβριου Δία, ή του Ηφαίστου και σε κοντινή απόσταση το ιερό της Αφροδίτης. Υπήρχαν δε διάσπαρτα δεκάδες βάραθρα και σπήλαια πολλά εκ των είχαν μετατραπεί σε ιερά αφιερωμένα στον Απόλλωνα, στον Πάνα και στις Νύμφες, με τα πιο γνωστά το σπήλαιο Κουτούκι, το σπήλαιο Λιοντάρι και το βάραθρο του Αστερίου. Στα χρόνια του Πεισίστρατου (530 π.Χ.) κατασκευάστηκε υδραγωγείο το οποίο αντλούσε νερό από τις πηγές του Υμηττού και κατόπιν τροφοδοτούσε την πόλη της Αθήνας. Πριν ανακαλύψουν το πεντελικό μάρμαρο, οι αρχαίοι Αθηναίοι έκαναν εξόρυξη του υψηλής ποιότητας κυανότεφρου μαρμάρου από λατομεία που βρίσκονταν στη δυτική πλαγιά του βουνού, στη θέση Κακόρρεμα (πάνω από τον Καρέα).
Η εύκολα προσβάσιμη περιοχή του Υμηττού, σε μικρή απόσταση από την πόλη της Αθήνας, ήταν η ιδανική τοποθεσία για φιλοσόφους της εποχής, όπου αναζητούσαν ηρεμία για περισυλλογή. Εκεί δημιουργήθηκαν εστίες διδασκαλίας της φιλοσοφίας, τα «Φροντιστήρια». Θραύσματα γλυπτών και κομψά απομεινάρια που έχουν βρεθεί σε διάφορα σημεία του βουνού πιθανόν να ανήκουν σε ναούς αφιερωμένους στην Αφροδίτη, τον Δία, τη Δήμητρα ή την Αρτέμιδα την Κυνηγό.
Κατά τη Βυζαντινή εποχή, οι φιλοσοφικές σχολές έκλεισαν και οι χριστιανικές εκκλησίες πήραν τη θέση των αρχαίων ναών. Τότε, οικοδομήθηκαν πολλές σημαντικές μονές (Αστερίου, Αγίου Ιωάννη του Κυνηγού, Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, Καρέα, Προφήτη Ηλία και παρεκκλήσια), με τη Μονή Καισαριανής τη σπουδαιότερη όλων.
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής και της έλλειψης κάθε είδους καύσιμου, ο πληθυσμός της Αθήνας αναγκάστηκε να καταφύγει στην ξύλευση των δασών, και ο Υμηττός υπήρξε ένα από τα μεγάλα θύματα. Το τέλος του πολέμου βρήκε το δάσος αποψιλωμένο και λαβωμένο, γεμάτο χαίνουσες πληγές από τα λατομεία που είχαν ανοιχθεί με το κράτος αδύνατο ν ανταποκριθεί στο έργο της αποκατάστασης.
Αυτό ανέλαβε δυναμικά και αποτελεσματικά η Φιλοδασική Ένωση Αθηνών, με πρόεδρο την Καίτη Αργυροπούλου, που πήρε την πρωτοβουλία για αναδάσωση έκταση 6.500 στρεμμάτων, με επίκεντρο την ερειπωμένη Μονή της Καισαριανής, δημιουργώντας το υπέροχο «Αισθητικό Δάσος», ένα καταφύγιο φυσικού κάλλους για τους κατοίκους της πόλης.
Ένα οδοιπορικό στον Υμηττό, μέσα στο δάσος με τα φιδωτά σκιερά μονοπάτια, τα γεμάτα χρώματα και αρώματα, μακριά από τους ήχους της πόλης, αλλά κοντά στους χαλαρωτικούς ήχους της φύσης, με στάση στο πανέμορφο δημοτικό αναψυκτήριο (στη θέση Καλοπούλα), αποτελεί μία καταπληκτική απόδραση για στιγμές γεμάτες ηρεμία και γαλήνη, για όλους όσοι θέλουν να πάρουν τα βουνά αλλά και να γνωρίσουν από κοντά τον αγαπημένο «Τρελό» της Αθήνας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αργυροπούλου Καίτη, Ο ΥΜΗΤΤΟΣ ΚΑΙ Η ΜΟΝΗ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ, Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο, Αθήνα 2017.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στον εξής σύνδεσμο: https://www.athensvoice.gr/life/urban-culture/athens/761073-ymittos-pio-athinaiko-voyno?fbclid=IwAR1jJNZlXsmPD2gHhYCPIUfxoR7hzNvokY3GJcchCsuFeC-Il7ECWKHft34»